Dieetadvies bij levercirrose

De lever is een belangrijk orgaan die in het lichaam veel functies heeft. Wanneer er sprake is van levercirrose, is het leverweefsel zo ernstig beschadigd dat het niet meer kan herstellen. Levercellen gaan eerst ontsteken en sterven daarna af. Hierdoor ontstaat er zoveel littekenweefsel dat de lever verder beschadigd raakt en steeds minder goed werkt.

Zorg ervoor dat u gevarieerd eet, zodat het lichaam alle voedingsstoffen krijgt die het nodig heeft. Niet alleen overdag, maar ook ‘s nachts zijn voedingsstoffen nodig om te kunnen functioneren.

Patiënten met levercirrose lopen een groter risico op tekorten aan energie, eiwitten en andere voedingsstoffen. Door de ziekte is er meer energie en eiwit nodig, echter door bijkomende klachten heeft u vaak juist minder zin in eten. Hierdoor is de kans op afname van spiermassa en spierkracht groot. Dit kunt u merken doordat de bovenarmen en bovenbenen dunner worden, u gewicht verliest en uw conditie vermindert.

Eiwitten in de voeding zijn nodig voor opbouw, onderhoud en herstel van onder andere de spieren. Ze komen vooral voor in melk en melkproducten, kaas, vlees, vis, kip, ei, sojaproducten, noten en pinda's en ook in peulvruchten zoals bruine bonen.

Gebruik bij iedere maaltijd voldoende eiwitten om spiermassa en spierkracht te behouden. De eiwitten worden vooral als bouwstof benut als u ook voldoende beweegt.

Hieronder staan enkele voorbeelden hoe u kunt zorgen voor voldoende eiwitten in uw voeding.

• Gebruik bij elke maaltijd een zuivelproduct.
• Kies royaal hartig beleg op de boterham, zoals kaas, vis, ei, vlees of pindakaas.
• Vermeng noten of pinda's door de rijst of de pasta.
• Strooi extra geraspte kaas over gerechten.
• Kies eiwitrijke tussendoortjes, zoals een milkshake, (vruchten)kwark, Skyr, proteïnerijke zuivelproducten of een handje nootjes of pinda’s.
• Kies dagelijks een ruime portie vis, kip/kalkoen, vegetarische vleesvervangers, ei of peulvruchten.

Dagelijks voldoende bewegen zorgt voor behoud van spierkracht en conditie. De eiwitten uit de voeding kunnen zich pas optimaal inbouwen in de spieren als u ook lichamelijk actief bent. Ga bijvoorbeeld wandelen, traplopen, fietsen, zwemmen of in de tuin werken.

Krachtoefeningen zijn ook aan te raden. Gebruik bijvoorbeeld halve literflesjes water als gewichtjes om uw armen te trainen. Uw benen kunt u al trainen door enkele keren achter elkaar vanuit een stoel op te staan.

Overleg met een fysiotherapeut wanneer u meer adviezen wilt over voldoende beweging en het trainen van de spieren.

Bij levercirrose is er een grotere kans op tekorten aan vitamines en mineralen. Botontkalking komt vaak voor door een tekort aan vitamine D. Bij overmatig alcoholgebruik ontstaat een tekort aan B-vitamines.

Overleg met uw arts of diëtist over het gebruik van een vitaminen- en mineralenpreparaat.

De lever kan alcohol niet meer onschadelijk maken. Gebruik daarom geen alcohol.

Soms is het nodig om de voeding aan te vullen met dieetpreparaten, zoals drinkvoeding. Deze zijn niet te koop in de supermarkt, maar worden voorgeschreven door uw diëtist. De apotheek of facilitaire bedrijven kunnen deze producten leveren. De ziektekostenverzekeraar vergoed de kosten op indicatie. Uw diëtist kan u hierover meer uitleg geven en adviseren.

Als de levercirrose verergert, stroomt het bloed steeds moeilijker door de lever. Hierdoor ontstaat er een hoge druk in de ader die het bloed naar de lever voert. Deze toenemende druk in de poortader wordt portale hypertensie genoemd. Door de hoge druk komt er vocht vanuit de bloedvaten in de buikholte. Zo ontstaat ascites.

De arts schrijft hierbij vocht afdrijvende medicatie voor (plastabletten/diuretica). Deze medicijnen werken beter als de hoeveelheid zout in de voeding wordt beperkt. Teveel zout houdt vocht vast in het lichaam, terwijl het juist de bedoeling is om het vocht kwijt te raken.

Gemiddeld gebruikt een volwassene ongeveer 9 gram zout per dag. Bij ascites wordt geadviseerd om maximaal 5 gram zout per dag te gebruiken.

Hoe kunt u zout minderen?

Het meeste zout dat men onbewust binnen krijgt, komt uit kant en klare producten. Daarnaast zorgt het toevoegen van zout bij het bereiden van de maaltijd ook voor een hoge zoutinname. Het volgen van een zoutbeperkt dieet wordt als een belasting ervaren vanwege de veranderde smaak. Uw diëtist kan meer informatie geven over zoutarme producten en praktische adviezen over het smakelijk bereiden van de maaltijd.

Let op: Voorkom dat u daardoor minder gaat eten. Voldoende eten is belangrijk om op gewicht te blijven en spierkracht te behouden.

Overige adviezen voor zoutbeperkte voeding

• Voeg geen zout toe bij het bereiden van de maaltijden; Gebruik tuinkruiden of specerijen om de gerechten op smaak te maken.
• Vermijd kant-en-klaar maaltijden, sausjes en jus uit pakjes en zakjes, hartige snacks zoals kroketten, zoutjes, chips, bouillon(blokjes), soep uit pakjes of uit blik, gemarineerde, gepaneerde of gekruide vleessoorten en beperk het gebruik van groente uit pot of blik; Kies verse, onbewerkte voedingsmiddelen of onbewerkte diepvriesproducten.
• Beperk het gebruik van kant-en-klare smaakmakers zoals ketjap, Maggi, Aromat en mosterd; Er zijn ook zoutarme smaakmakers te koop bij de wat grotere supermarkten. Bijvoorbeeld dieetzout, zoutarme Aromat, zoutarme ketjap, potgroentes van HAK met op het etiket 0 % zout toegevoegd of vlees-, vis- en kipkruiden zonder zout.

Wanneer u plastabletten gebruikt, is het verstandig om maximaal 2 liter vocht te drinken. Hieronder wordt ook verstaan het vocht uit bijvoorbeeld kwark, melk, vla en appelmoes.

Als de hoeveelheid natrium (zout) in het bloed te laag is adviseert de arts de hoeveelheid vocht tijdelijk te beperken tot 1 á 1½ liter per dag. Hierdoor kan het natriumgehalte in het bloed weer stijgen.

Hoe minder u mag drinken, hoe groter het risico op een tekort aan voedingsstoffen en hoe hoger het risico op ondervoeding. Beperk daarom het gebruik van caloriearme dranken, die ook geen eiwit bevatten zoals water, thee, koffie en limonade. Kies vooral melkproducten en als afwisseling een keer een glaasje vruchtensap.

Door de verhoogde druk in de poortader kunnen spataderen in de slokdarm ontstaan. Het weefsel van de slokdarm is hierdoor kwetsbaarder, waardoor gemakkelijker bloedingen kunnen ontstaan. Daarom is het belangrijk om het eten goed te kauwen, en voedingsmiddelen met botjes en graten te vermijden.

Als de werking van de lever verder achteruit gaat, kan de lever afvalstoffen niet meer goed onschadelijk maken. Ammoniak is een afvalstof, die vanuit de darm via de bloedbaan naar de hersenen gaat, waarbij traagheid of verwardheid kan ontstaan.

Ook bij spierafbraak komt ammoniak in het bloed. Houdt de spiermassa daarom op peil door te kiezen voor eiwitrijke voeding verdeeld over de dag. Zorg ook voor voldoende lichaamsbeweging.

Uw arts schrijft lactulose voor. Dit medicijn zorgt dat de ontlasting dun blijft en het lichaam snel kan verlaten. De hoeveelheid ammoniak in het bloed blijft hierdoor laag. Soms werkt de medicatie niet voldoende en kan het nodig zijn uw voeding aan te passen. De diëtist kan dan aanvullende adviezen geven.

Mensen met een chronische leveraandoening (zoals levercirrose) lopen een groter risico op besmetting met het hepatitis E virus. Het hepatitis E virus kan voorkomen in het vlees van varkens, wild zwijn en edelhert. Het is belangrijk om dit vlees goed te verhitten, zodat het virus niet kan overleven. Kies geen worsten of vleeswaren, waarin rauw of onvoldoende verhit varkensvlees is verwerkt. Voorbeelden hiervan zijn leverworst, paté, bloedworst, boerenmetworst, salami, chorizo en fuet.

De diëtisten van het St. Antonius Ziekenhuis geven patiënten op de poli en op de verpleegafdeling advies over voeding, dieet en gezondheid. Ook hebben zij veel ervaring met persoonlijke dieetadviezen voor bepaalde patiëntengroepen, zoals voor mensen met diabetes en mensen die een maagverkleining hebben gehad.

Wanneer u meer informatie wenst over levercirrose en/of over de voeding bij levercirrose, kunt u terecht bij de volgende instanties:

• De Maag Lever Darm Stichting zet zich in voor de bestrijding van ziekten van het hele spijsverteringskanaal. Kijk voor meer informatie op www.mlds.nl.
• Het Voedingscentrum geeft algemene informatie over gezonde voeding: Kijk voor meer informatie op www.voedingscentrum.nl.
• De Nederlandse Leverpatiëntenvereniging (NLV) informeert, ondersteunt en behartigt de belangen van leverpatiënten. Kijk voor meer informatie op www.leverpatientenvereniging.nl.

©Netwerk Diëtisten MDL (maag-, darm-en leverziekten) 2018 De inhoud van deze brochure is samengesteld door de werkgroep Lever van het Netwerk Diëtisten MDL.