Poly Cysteus Ovarium Syndroom (PCOS)

Er bestaat vaak een verhoogde LH-waarde (luteïniserend hormoon, het hormoon dat de eisprong opwekt). Daarbij kunnen de waarden van één of meer van de volgende hormonen verstoord zijn:

• Testosteron: de hoeveelheid testosteron in het bloed kan verhoogd zijn.
• Insuline: soms is de hoeveelheid insuline (het hormoon dat de waarden van de bloedsuikers regelt) te hoog.
• FSH: daarbij kan de hoeveelheid van FSH (follikel stimulerend hormoon, het hormoon dat de rijping van de eiblaasjes stimuleert) juist te laag zijn.

Hierdoor is de rijping van de eiblaasjes verstoord. Dat leidt tot meerdere, met vocht gevulde blaasjes in de eierstok. Dit kan meestal met behulp van inwendige echoscopie zichtbaar worden gemaakt.

Door de stoornis in de rijping van de eiblaasjes blijft de eisprong vaak uit en ontstaat er onregelmatigheid in de menstruatiecyclus. Bij de normale menstruatiecyclus zijn er 13 tot 14 menstruaties per jaar, bij PCOS zijn dit er minder dan 8 per jaar.

Het kan zijn dat:

• De periode tussen de menstruaties langer wordt dan 5 tot 6 weken (oligo-menorroe).
• De menstruatie gedurende een halfjaar of langer wegblijft (amenorroe).

Er kan sprake zijn van PCOS als u minstens 2 van de volgende 3 kenmerken heeft:

• Er zijn minder dan 8 menstruaties per jaar (oligomenorroe), of de menstruatie blijft geheel uit (amenorroe).
• U heeft een verhoogde waarde van testosteron en/of verschijnselen die passen bij een verhoogde waarde van testosteron, zoals acné, overbeharing volgens een mannelijk patroon of haaruitval.
• Bij inwendige echoscopie worden meer dan 19 (poly)cysteuse blaasjes in één of beide eierstokken gezien (zie afbeeldingen 1A en 1B).

Figuur 1A: echoscopische afbeelding van een normale eierstok.

Figuur 1B: echoscopische afbeelding van een eierstok zoals bij PCOS kan passen. Meerdere (19 of meer) eiblaasjes zijn zichtbaar aan het oppervlak van de eierstok.

Overgewicht

Als u overgewicht heeft, bestaat er een risico voor uw algehele gezondheid en is afvallen de behandeling van eerste keus.

Langdurig uitblijven menstruatie

Bij het langdurig uitblijven van de menstruatie kan het verstandig zijn minstens vier keer per jaar een bloeding op te wekken om het slijmvlies van de baarmoeder af te stoten. Dit om de kans op baarmoederslijmvlieskanker te verminderen. Meestal kan dit met behulp van de pil. U kunt dit met de arts bespreken.

Acné of overbeharing

Acné en overbeharing hoeven niet altijd behandeld te worden. Dat hangt af van de ernst van de verschijnselen.

Behandelmethodes bij verminderde vruchtbaarheid

Wilt u zwanger worden, dan zijn verschillende behandelingen mogelijk, zoals:

• Afvallen
• Clomifeencitraat (tabletten) of letrozol
• Gonadotrofine-injecties
• Laparoscopische elektrocoagulatie van de eierstokken (LEO)

Deze behandelingen zijn erop gericht om elke maand een eisprong te krijgen. Het opwekken van de eisprong met tabletten of injecties wordt ovulatie-inductie genoemd.

Afvallen

Bij vrouwen met overgewicht is afvallen erg belangrijk. Vaak herstelt de cyclus zich dan en treden spontaan eisprongen op, waardoor een behandeling met hormonen u bespaard blijft.

Als u behandeld wordt met tabletten of injecties, verhoogt afvallen de kans op zwangerschap sterk.

Vraag om steun als afvallen u zelf niet lukt. Eventueel kunt u, via de huisarts of gynaecoloog, een verwijzing voor een diëtiste krijgen. Naast gezonde voeding is ook voldoende lichaamsbeweging heel belangrijk.

Clomifeencitraat of letrozol

Als eerste medische behandeling wordt clomifeencitraat (Clomid®) geadviseerd. Na een (spontane of door medicijnen opgewekte) menstruatie neemt u een of meerdere tabletten, van de 3e t/m de 7e of van de 5e t/m de 9e dag van de cyclus. De eisprong treedt op tussen ongeveer de 13e en 21e cyclusdag. De gehele cyclus duurt dan niet langer dan 35 dagen.

Er zijn verschillende methoden om te meten of u een eisprong heeft:

1. Ovulatietesten, waarbij de hoeveelheid LH in de urine wordt gemeten. Dit hormoon wordt 24 tot 48 uur vóór de eisprong aangemaakt.
2. Inwendige echoscopie.
3. Bloedonderzoek naar de waarde van het progesteron, rond de 21e dag in de cyclus.
4. Het bijhouden van de temperatuur gedurende de cyclus (BTC, basale temperatuurcurve).

Meting van de LH-hoeveel in de urine is niet altijd betrouwbaar, omdat vrouwen met PCOS een verhoogde LH-waarde hebben.

Kans op zwangerschap

Bij behandeling met clomifeencitraat of letrozol krijgt ongeveer 80 procent van de vrouwen een eisprong. Ruim de helft van deze vrouwen wordt zwanger. Een andere behandeling kan worden overwogen als:

• de eisprong niet op te wekken is;
• na 6 met Clomid® opgewekte eisprongen geen zwangerschap is ontstaan.

Bijwerkingen clomifeencitraat

Clomifeencitraat geeft in het algemeen weinig bijwerkingen. Soms kan het stemmingsveranderingen geven: u kunt zich emotioneel voelen, sneller boos worden of soms depressief zijn. Een enkele vrouw beschrijft opvliegers en/of nachtzweten als bijwerking. Mocht u merken dat u last heeft van bijwerkingen, bespreek dit dan met uw arts.

De kans op een meerlingzwangerschap is bij clomifeencitraat licht verhoogd. Als behandeling met Clomid® geen eisprong geeft, kan het zijn dat de eierstokken ongevoelig zijn voor Clomid®, de zogeheten Clomid®-resistentie. Dan kunnen behandelingen met gonadotrofine-injecties of elektrocoagulatie van de eierstokken mogelijk wel een eisprong geven.

Gonadotrofine-injecties

Bij deze behandeling krijgt u een aantal dagen lang injecties met follikel stimulerend hormoon (FSH). U en/of uw partner kunnen zelf leren prikken. Het gaat om injecties vlak onder de huid.

U start met de injecties op de derde dag van de cyclus. De cyclus wordt gevolgd met echoscopische controles; u moet dus rekening houden met meerdere afspraken. Als bij echoscopie blijkt dat het nodig is, past de arts de dosering aan.

Als 1 tot 2 eiblaasjes voldoende rijp zijn, krijgt u een injectie met Humaan Choriongonadotrofine (HCG) om de eisprong in gang te zetten. Ook deze injectie is onderhuids. De eisprong vindt ongeveer 36 tot 40 uur na deze injectie plaats.

De vrijgekomen eicel is 12 tot 24 uur bevruchtbaar. Zaadcellen zijn ongeveer 48 tot 72 uur levensvatbaar. De kans op bevruchting is het grootst als u op de dag van HCG-injectie seks heeft en 2 dagen erna.

Kans op zwangerschap

Bij behandeling met Gonadotrofine krijgt ongeveer 90 procent van de vrouwen een eisprong. Ongeveer de helft van hen raakt zwanger.

Bijwerkingen Gonadotrofine

Bij de behandeling met Gonadotrofine bestaat er een grote kans dat meerdere eiblaasjes tegelijk rijpen, zodat de kans op een meerling groter is.

Er is ook een grote kans op overstimulatie. Worden bij echoscopie meer dan twee eiblaasjes gezien die groter zijn dan 15 mm, dan wordt de behandeling afgebroken. U mag dan geen onbeschermde seks hebben. Vanwege de kans op overstimulatie is het advies om beschermd seks te hebben bij de start van de behandeling en bij een eventuele verandering van de dosering.

Laparoscopische elektrocoagulatie van de eierstokken (LEO)

Deze behandeling vindt plaats via een kijkoperatie onder narcose. In de eierstokken worden een aantal oppervlakkige kleine gaatjes gebrand. Hierdoor verandert de aanmaak van de hormonen in de eierstok en kan de eisprong optreden.

Bijwerkingen LEO

Door de operatie kunnen verklevingen rond de eierstokken ontstaan. Hierdoor kan de eicel soms niet in de eileider terechtkomen. Een operatie brengt ook risico's met zich mee, zoals een infectie, bloeding, allergische reactie of onverhoopt een gaatje prikken in een darm.

Alternatieve behandelingsmethoden

Als na behandeling met medicijnen geen zwangerschap is ontstaan, kan overwogen worden over te gaan op IUI (intra uteriene inseminatie) in een gestimuleerde cyclus of op IVF (reageerbuisbevruchting). Vrouwen met PCOS hebben een grotere kans op overstimulatie bij IVF.

Behandelmethodes voor overige symptomen

Overbeharing

Lichaamsbeharing is sterk afhankelijk van de afkomst. Bij vrouwen met PCOS heeft de overbeharing een mannelijk patroon, bijvoorbeeld in het gezicht, op de onderarmen of in een lijn vanaf het schaamhaar omhoog naar de navel. U beslist zelf of u overbeharing wilt laten behandelen.

Overbeharing is vooral afhankelijk van de gevoeligheid van de haarfollikel voor testosteron. Het kan dus ook optreden als de waarde van testosteron normaal is. Hierdoor lukt het niet altijd overbeharing goed te behandelen. Overbeharing kan met hormonen (anti-androgenen) of cosmetisch (tijdelijk) behandeld worden.

Behandeling met tabletten

Meestal wordt cyproteronacetaat gebruikt. Cyproteronactetaat zit onder andere in de Diane-35® pil. U mag pas duidelijk resultaat verwachten na een behandeling van minimaal zes maanden. Gebruikt u cyproteronacetaat, dan mag u niet zwanger worden. Dit middel geeft een kans op aangeboren afwijkingen.

Cosmetische behandeling

Cosmetische behandeling kan bestaan uit epileren, scheren of harsen, elektro-epilatie of laser-epilatie. Bespreek de mogelijkheden met de arts en eventueel met een schoonheidsspecialiste of huidtherapeut.

Laser-epilatie is de nieuwste en de meest effectieve behandeling. Er kunnen echter alleenmaar kleine oppervlakken worden behandeld. Vaak is alleen behandeling in het gezicht mogelijk. Bij een donkere huidskleur kan laserepilatie niet worden uitgevoerd. Laserbehandeling wordt (nog) niet of slechts gedeeltelijk vergoed.

Acné

Acné op volwassen leeftijd wordt vaker gezien bij vrouwen met PCOS. Acné kan duidelijk verminderen met het gebruik van de Diane-35® of een andere pil. Geeft dit onvoldoende resultaat, dan kunt u eventueel naar een dermatoloog verwezen worden.

Miskraam

Vrouwen die zwanger worden na een behandeling voor PCOS hebben een iets grotere kans op een miskraam. Dit kan niet beïnvloed worden.